W czerwcu 2019 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wpisała wypalenie zawodowe do Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-11) z mocą obowiązywania od 1 stycznia 2022 roku. To znak, że problem jest coraz częstszy i dotyka coraz większej liczby osób. Dlatego trzeba o nim głośno mówić, by uświadamiać, zanim będzie za późno.
Jesień to pora roku sprzyjająca melancholii. Może również pogłębiać smutek związany z pracą. Pomyślałam, że właśnie teraz jest dobry czas, by porozmawiać o wypaleniu zawodowym. Do rozmowy zaprosiłam Joannę Karpetę, która edukuje, jak radzić sobie z tym problemem i doskonale wie, o czym mówi, bo sama go doświadczyła. Obejrzyjcie, posłuchajcie lub przeczytajcie tę rozmowę regeneracyjną i podeślijcie osobom, których problem może dotyczyć.
Czym jest wypalenie zawodowe?
Definicji wypalenia zawodowego jest wiele. Joanna definiuje je jako efekt długotrwałego rozczarowania wynikającego z naszych oczekiwań względem pracy, które nie miały pokrycia w rzeczywistości.
Idąc do nowej pracy, zawsze mamy jakieś wyobrażenie odnośnie ludzi, atmosfery, zadań. Rozmowa kwalifikacyjna jest niczym pierwsza randka. Obie strony chcą pokazać się z jak najlepszej strony, dużo sobie obiecują i początkowo często nie chcą dostrzec, że realia się rozjeżdżają. Po czasie, gdy już pracujemy, przychodzi refleksja, że jednak:
- nie robię tego, co chcę,
- nie pracuję tak, jak chcę,
- nie otaczam się ludźmi, którymi chcę,
- zadania w pracy są zbyt łatwe lub zbyt trudne.
Kołowrotek, w który wskoczyliśmy, podejmując się danej pracy, psuje się, spowalnia i przychodzi rozczarowanie, że nie tak miało być. Wtedy rozpoczyna się wypalenie zawodowe. Mogą do niego prowadzić również:
- brak zarządzania stresem,
- brak dobrej komunikacji,
- praca ponad siły kosztem własnym i zespołu (jeśli pracujemy na stanowisku managerskim), może prowadzić do wypalenia zawodowego lidera i jego pracowników.
Wypalenie zawodowe a zaangażowanie
Wypalenie zawodowe zwykle dotyka osób zaangażowanych, którym zależy na pracy, które „płonęły” entuzjazmem. Mają one jasne oczekiwania i wyobrażenia co do jej charakteru. Jego początkiem może być:
- znudzenie pracą,
- niedocenianie ze strony pracodawcy,
- poczucie, że praca, którą wykonujemy, nie jest w wystarczającym stopniu wykorzystywana mimo naszego zaangażowania.
Do pewnego momentu działa automotywacja, gdy sami siebie motywujemy do działania. Potem przychodzi zmęczenie i jeśli zabraknie zewnętrznego bodźca, pochwały, doceniającego słowa, może zacząć się proces wypalenia zawodowego.
Wypalenie zawodowe a zmęczenie pracą – jak je odróżnić?
Zmęczenie pracą może być przedsionkiem wypalenia zawodowego. Każdy z nas ma czasem trudniejsze momenty, gdy do wykonania jest więcej trudnych i pilnych zadań. Wówczas trzeba dać sobie przestrzeń na odpoczynek, wtedy wrócimy do równowagi. Gdy przegapimy moment zatrzymania i wejdziemy w kolejny trudny projekt na oparach, może dojść do wypalenia zawodowego. Jego pierwsze symptomy są trudne do rozpoznania. Często są one fizyczne i emocjonalne, np.:
- problemy z nadciśnieniem tętniczym,
- trudności z trawieniem,
- wilczy apetyt,
- wybudzanie nocne,
- weekendowe migreny,
- bóle kręgosłupa,
- częstsze przeziębienia,
- chwiejność emocjonalna,
- częste wybuchy lub wycofanie i duszenie w sobie emocji,
- niedzielny niepokój i myśli o tym, że w poniedziałek znowu musimy iść do pracy.
Często nie łączymy tych symptomów z wypaleniem zawodowym, a mogą być one jego pierwszą fazą.
Jak przeciwdziałać wypaleniu zawodowemu, pracując z zespołem?
Joanna używa w rozmowie określenia korpomaratończycy, którymi często są jej klienci. Pracując z nimi, podpowiada, jak przeciwdziałać wypaleniu zawodowemu. Według niej niezwykle ważne jest, by zadbać o siebie, zatrzymać się w codziennym kołowrotku, znaleźć czas na odpoczynek i refleksję, czy to, co robię, ma sens. Momenty zatrzymania, o których często mówią moi goście, pomagają uświadomić sobie, dokąd zmierzamy i zastanowić się, czy żyjemy w zgodzie ze sobą.
Stres, nadmierna ilość zadań, niekończące się listy „TO DO” powodują, że ciągle mamy więcej do zrobienia niż czasu. To generuje stres, który najpierw mobilizuje, a potem demobilizuje. W efekcie zaczynamy się gubić i nie nadążamy za kołowrotkiem.
Chcąc przeciwdziałać wypaleniu zawodowemu, dobrze jest przyjrzeć się sobie, swojej dobie, relacjom z innymi. Joanna ubrała swój pomysł pracy w słowo CUDO. Zwraca uwagę na to, jak ważne jest, by zadbać o swoją energię pochodzącą z czterech niezależnych, ale połączonych ze sobą źródeł:
- Ciała – które często domaga się odpoczynku. Dobrze jest robić sobie krótkie przerwy w ciągu dnia (nawet 5-minutowe), bo coraz częściej jest tak, że nie umiemy odpoczywać, nawet pracując w domu.
- Umysłu – chodzi o to, by kreować bardziej świadome relacje z ludźmi, wyeliminować złe relacje, by nieporozumienia nie wpływały na naszą energię.
- Duchowości – tutaj dobrze zadać sobie pytania o to, w co wierzę? Jakie są moje wartości? Czy żyję i pracuję w zgodzie z nimi? Nie warto naginać wartości dla pracy, ponieważ nie da się jej oddzielić od życia prywatnego.
- Odczuwania emocji – małe szczęścia często nie wywołują w nas takiej ekscytacji, jak trudne emocje, a warto się nimi cieszyć. Kiedy dzieje się coś trudnego, wpadamy w dół, gdy cieszymy się z małych rzeczy, budujemy górkę, a w trudnych momentach jedynie się z niej osuwamy.
Często jest tak, że wiemy, że powinniśmy zadbać o zdrowie, poświęcić więcej czasu rodzinie, rozwinąć się zawodowo, ale mamy bardzo wiele „ale” i nie dopuszczamy siebie do głosu. Świat chce od nas coraz więcej i więcej. Chodzi o to, by powiedzieć stop.
Czy wypalenie zawodowe zawsze oznacza zmianę pracy?
Praca nad wypaleniem zawodowym nie zawsze oznacza zmianę pracy. Czasem jest to kwestia zmiany nastawienia. Joanna powtarza swoim klientom, że zwolnić się zawsze zdążą, a jak nie, to ich zwolnią. Zmiana pracy nie jest lekiem na wypalenie zawodowe. Przyczyn wypalenia jest wiele. Może nią być organizacja, szef, wykonywane zadania. Problem jednak jest w tym, że nie potrafiliśmy sobie z jakąś trudnością poradzić. Często jest tak, że w nowym miejscu pracy sytuacja się powtarza. Rozwiązań trzeba szukać w sobie, pracując nad obszarami, w których sobie nie radzimy.
Uświadomienie sobie wypalenia zawodowego i praca nad nim są szansą na nowe, lepsze życie. Jego ostatni etap jest wtedy, gdy przestajemy walczyć, poddajemy się, tracimy poczucie własnej wartości, sprawczości, nie wierzymy we własne kompetencje, umiejętności. Wówczas potrzebujemy wsparcia psychoterapeuty, a nawet psychiatry. Nie warto doprowadzać się do tego momentu.
O tym jest ten odcinek
Z Joanną rozmawiam między innymi o tym:
- czym jest wypalenie zawodowe,
- kogo najczęściej dotyka,
- jak je rozpoznać i odróżnić od zwykłego zmęczenia pracą,
- jak przeciwdziałać wypaleniu zawodowemu własnemu i zespołu,
- jak sobie radzić z wypaleniem,
- czy wypalenie zawodowe musi oznaczać zmianę pracy.
Joanna Karpeta
Autorka książki „Pokochaj poniedziałki. Jak poradzić sobie z wypaleniem zawodowym” uznanej przez internautów za najlepszą książkę psychologiczną i poradnik 2018 w kategorii „Motywacja”.
Certyfikowana coach ICC i Talentów Gallupa, coach Action Learning. Dyplomowana trenerka biznesu i ekspertka profilaktyki wypalenia zawodowego z ponad 16-letnim doświadczeniem w pracy z grupami i osobami indywidualnymi. Absolwentka Praktycznej Psychologii Motywacji SWPS, podyplomowych studiów terapii i treningu grupowego UW, Terapii Skoncentrowanej na Rozwiązaniach (TSR) oraz Szkoły Trenerów Biznesu.
Autorka czterech kursów on-line do samodzielnej nauki: „Jak ujarzmić stres”, „Zarządzanie sobą w czasie”, „Kształtowanie dobrych nawyków” i „Ze sobą na TAK”.
Jako trenerka i coach działa w obszarze przeciwdziałania wypaleniu zawodowemu i budowania dobrostanu pracowników. Pomaga ujarzmiać stres, zwiększać odporność psychiczną i uczy na nowo kochać poniedziałki. Menedżerom pokazuje, jak zapalać, a nie wypalać swoich pracowników, zarządzać w oparciu o mocne strony pracowników i tworzyć rozwojowe miejsca pracy.
Publikuje eksperckie artykuły w: Newsweek, Wprost, Wysokie Obcasy, Coaching, Sens, Benefit, HR Business Partner, Business Woman & Life Magazine.
