Wolność dla wielu z nas jest czymś naturalnym. W Polsce możemy się nią cieszyć od kilku pokoleń. Jednak potrzebujemy pamiętać o tym, że nie jest nam ona dana raz na zawsze. Wolność to proces, zachodzący zarówno w społeczności jako grupie, jak i w każdym z nas z osobna. Właśnie o niej z okazji Święta Niepodległości postanowiłam porozmawiać z politolożką prof. Anną Siewierską-Chmaj.
Czym jest wolność?
Niepodległość zawsze kojarzyła mi się z wolnością. Dla mojej rozmówczyni jest ona czymś organicznym, wyssanym z mlekiem matki, bo, jak mówi, miała bardzo tolerancyjnych rodziców. Definiuje ją jako:
- możliwość realizacji,
- działanie bez przymusu,
- swobodę myślenia i wyrażania siebie.
Na różnych etapach życia często rozumiemy wolność nieco inaczej. Możemy wyróżnić dwa rodzaje wolności:
- Wolność od – na niej zwykle koncentrują się ludzie młodzi, dążący do wolności od przymusu rodziny, systemu, szkoły, nauczycieli, ograniczeń itp.
- Wolność do – często dostrzegana i doceniana jest w wieku dojrzałym, kiedy to ważne stają się dla nas kwestie takie jak: demokracja, liberalizm, podejmowanie samodzielnych decyzji, za które gotowi jesteśmy ponieść odpowiedzialność.
Wolność jest wartością niezwykle cenną, ponieważ, jak mówi moja rozmówczyni, najwięcej zła na świecie wydarzyło się w imię posłuszeństwa, np. rozkazom czy autorytetom. Wolność to nie tylko zniewolenie od kajdan czy więzienia, to również wartość metafizyczna.
Czy umiemy doceniać wolność i korzystać z niej?
Badania na temat wolności i tego, jak z niej korzystamy, nie są zbyt optymistyczne. Pokazują, że pokolenie urodzone w wolnej Polsce, w Polsce należącej do Unii Europejskiej nie do końca zdaje sobie sprawę, że jest napięcie między wolnością a bezpieczeństwem. Gdy politycy nas przestraszą, bardziej pragniemy bezpieczeństwa niż wolności. Tymczasem nie możemy mieć tych dwóch rzeczy jednocześnie na tym samym poziomie. Wybieramy bezpieczeństwo, oddając w ten sposób sporo wolności, a politycy zarządzają strachem. Strach jest zwykle rozpoznany. Ma konkretną twarz – człowieka, państwa. Łatwiej z nim walczyć.
Wolność, władza i ryzyko
Dawanie ludziom wolności to zawsze ryzyko. Każda władza opiera się na jakimś przymusie. Sprawowanie władzy to często pokusa, żeby ten przymus „rozciągać” i pogłębiać kontrolę państwa. Władza jest afrodyzjakiem. Sprawia, że ludzie lepiej nas słuchają, głośniej śmieją się z naszych żartów, chętniej spełniają nasze pragnienia, potrzeby. To bardzo kuszące. Trzeba mieć sztywny kręgosłup moralny, żeby oprzeć się pokusie poszerzania władzy. Jest to trudne również dla sprawujących władzę. Potrzeba dużej samodyscypliny i samoświadomości, by odpowiednio jej używać.
Społeczeństwo również powinno wziąć odpowiedzialność samo za siebie. Wolność ma dwie twarze – pana, ale często też niewolnika.
Wolność mentalna
Często spotykam się z opiniami, że gdyby było więcej kobiet w zarządach firm, na wysokich stanowiskach, biznes wyglądałby inaczej, gdyby było więcej ważnych, mądrych, działających kobiet w polityce, społeczeństwo wyglądałoby inaczej.
Feminizm w pojmowaniu nieradykalnym to dla mojej rozmówczyni równość postrzegana od strony praw i obowiązków. Anna Siewierska-Chmaj zwraca uwagę na to, że sytuacja kobiet, które nie mają równych praw i mają narzucone pewne role, rykoszetem trafia w mężczyzn. Podział ról również im nie do końca odpowiada.
Często mamy w głowie wtłoczone schematy postępowania, stereotypy mówiące o tym, co nam wypada, a co nie, co powinnyśmy, a czego nie. Zastanawiamy się – czy jestem wystarczająco dobrą matką, pracownikiem, czy jako kobieta spełniam wyznaczoną społecznie rolę z wystarczającym entuzjazmem?
Mówiąc o wolności, dobrze zwrócić uwagę jej wymiar mentalny. W naszej kulturze jesteśmy uczeni wolności i jesteśmy w dobry miejscu, jeśli chodzi o jej rozumienie w porównaniu z niektórymi krajami, np. Chinami. Nadal jednak zdarza nam się myśleć czy mówić przez pryzmat słowa „powinnam”.
Wolność nie jest samodzielną wartością. Wiąże się z miłością, samorealizacją. Będąc wolnym mentalnie, w zgodzie ze sobą, możemy w pełni kochać siebie i innych. W tym kontekście dobrze zadać sobie pytania takie jak:
- czy lubię siebie?
- czy wiem, czego chcę?
- czy to, co robię, sprawia mi przyjemność?
- czy ludzie, którymi się otaczam, są tymi, którymi chcę się otaczać?
Wolność to też troska o siebie, przejawiająca się w:
- robieniu tego, co sprawia przyjemność,
- posiadaniu pasji,
- celebracji zwykłej codzienność,
- zatrzymaniu się, które pomaga zobaczyć, poczuć i usłyszeć więcej niż w codziennym zabieganiu, pozwala skupić się na tu i teraz,
- samorozwoju i budowaniu poczucia własnej wartości, dającego wolność w relacjach z innymi ludźmi.
Podsumowując, pielęgnujmy naszą wolność, cieszmy się nią, celebrując zwykłą codzienność oraz dbając o dobre relacje z sobą i innymi.
O tym rozmawiam w tym odcinku
Z Anną Siewierską-Chmaj rozmawiam między innymi o:
- wolności i jej różnych wymiarach,
- docenianiu i korzystaniu z wolności,
- wolności i poczuciu bezpieczeństwa, których potrzebuje każdy człowiek,
- wpływie władzy na wolność,
- wolności mentalnej oraz jej roli w rozwoju osobistym i szczęśliwym życiu.
Anna Siewierska-Chmaj – profesor Uniwersytetu Rzeszowskiego w Instytucie Nauk o Polityce. Politolożka, wykładowczyni akademicka, komentatorka polityczna. Zajmuje się m.in. psychologią polityki, językiem polityki, mitologią polityczną oraz wpływem nowych mediów na politykę (szczególnie radykalizacją i polaryzacją społeczną oraz populizmem).
W latach 2018-2021 Rektorka Wyższej Szkoły Europejskiej im. ks. J. Tischnera w Krakowie.
